Nie tylko współczesne nam elity wykazują się głupotą i krótkowzrocznością. W to, co w listopadzie 1918 roku zrobił Naczelnik Piłsudski i rząd premiera Moraczewskiego, aż trudno uwierzyć.
Rzeczą powszechnie wówczas wiadomą było, że jedną z największych fabryk broni w Europie, obok Kruppa w Essen, Schneider et Creuzot we Francji i Etablissement d'armes de guerre w Liege, była fabryka Skody w Pilznie w Czechach, która wyrabiała przede wszystkim działa i broń maszynową. Rozwinęła się podczas wojny olbrzymio, przejęła także fabrykację amunicji (Skoda-Wezlav) i w końcu dostarczała prawie wszystkiego, czego do uzbrojenia armii potrzeba (pancerze, broń białą itd.)
Jednym z głównych walorów tej fabryki, oprócz znakomitych maszyn i technicznych urządzeń, było to, że rozporządzała szeregiem znakomitych, wyszkolonych inżynierów, werkmistrzów i robotników-specjalistów. Upadek Austro-Węgier zaskoczył ją z olbrzymimi zapasami, na które chwilowo nabywcy realnego nie miała, zarząd zaś fabryki zorientował się bardzo szybko, że jednym z pierwszych postanowień konferencji wersalskiej będzie zabronienie wyrobu broni wojennej. Szukano więc w nowopowstających państwach terenu zbytu. Jednym z takich krajów była Polska, nie mająca wówczas grosza długu, a której sytuacja polityczna wskazywała na to, że musi ona utrzymywać liczną i dobrze uzbrojoną armię.
Reprezentant Skody zgłosił się 21 listopada 1918 roku u gen. Rozwadowskiego (dowódcy "Armii Wschód" walczącej z Ukraińcami) z następującą propozycją:
1) Towarzystwo Akcyjne Skoda przenosi całą swoją fabrykę na teren Polski i zobowiązuje się w tej okolicy ją zbudować, którą mu rząd polski wskaże.
2) Obowiązuje się pokryć ze swoich gotowych już zapasów do 6 tygodni (czas potrzebny do załadowania i transportu) wszystkie zapotrzebowania na broń i amunicję państwa polskiego i także w przyszłości bez przerwy je pokrywać.
3) Do roku zobowiązuje się Skoda wybudować fabrykę i w ruch ją puścić.
4) Właścicielem 50% akcji Towarzystwa Akcyjnego Skoda (TAS) będzie rząd polski, właścicielem 25% akcji TAS będą obywatele państwa polskiego, 25% akcji zachowa sobie TAS.
Warunki były więc dla Polski wprost idealne, a TAS ofiarowywało je wówczas dlatego na tak dogodnych warunkach, ponieważ we wszystkich innych państwach, albo istniały już fabryki broni, albo warunki ekonomiczne nie były dość pewne.
Gen. Rozwadowski natychmiast przyjął tę tak korzystną ofertę i odniósł się z tym do Warszawy, polecając najgoręcej jej przyjęcie. Tam jednak wbrew wszelkim oczekiwaniom rząd Moraczewskiego propozycję odrzucił. Czy przyczyna odrzucenia leżała w lewicowym doktrynerstwie i milicyjno-ludowych mrzonkach, czy w czymś innym, trudno powiedzieć, powszechnie jednak wiadomo, jak szalenie w kilka miesięcy później musiała się Polska zadłużyć, kupując w czasie wojny z bolszewikami po horrendalnych cenach w Ameryce, Anglii i Francji stary gruchot i szmelc z I wojny światowej.
Bibliografia:
Patelski Mariusz, Generał Broni Tadeusz Jordan Rozwadowski żołnierz i dyplomata, Warszawa 2002,
Generał Rozwadowski, Kraków 1929
